1. Bilişim Okur-Yazarlığı

Bilişim okur-yazarının bilgisayar teknolojileri hakkında yüzeysel bir bilgiye sahip olması yeterlidir; kişisel bir bilgisayarı klasikleşmiş bir takım işler için kullanabilir, yapmak istediği iş için hangi uygulamayı ya da donanımı kullanacağını seçebilir. Bir sistemin arka planda nasıl çalıştığı hakkında fikir sahibi olması gerekmez, sadece işine uygun uygulamayı bulabilmesi ve kullanabilmesi yeterlidir.

1.1. BİT’in Günlük Yaşamdaki Önemi

Bilişim teknolojilerinin hayatımızın her alanını kapsama alanı içine aldığı ve özgürleştirmekle birlikte zaman zaman da özgürlüğünüzü kısıtladığı herkesin malumudur.

Çamaşır, bulaşık makinasından tutun da cep telefonları, asansörler vb. aklınıza gelecek her türlü elektronik eşyanın Bilişim Sektörü ile de bir akrabalığı bulunmaktadır. Bilişim teknolojilerini donanım, yazılım, ekipmanlar, ve de hizmetler olarak kategorilere ayırmak mümkündür. Bu kategorilerden birinin ya da bir kaçının günümüzde hayatımızın bir parçasında yer aldığını görmekteyiz. Özellikle internetin yaygınlaşması ve bilgi ile insan arasında sadece birkaç tuşun bulunması, bilginin kısa sürede yayılmasını ve çoğalmasını sağlamaktadır.

Özellikle çocukların bilişim teknolojilerine olan ilgisi eğitim sektöründe de bu teknolojiyi yaygın bir şekilde kullanılmasını sağlamaktadır. Bilişim teknolojilerinin en önemli parçası olan bilgisayarın hayatın her safhasında yer alması, çocukların da eğitim hayatında bilgisayarı etkin bir şekilde kullanmasını sağlamıştır.

Bilgisayar; kalem, defter gibi eğitim meteryallerinin en önemli parçası olmuştur. Her çocuğun bilgisayarı kullanmada temel olarak aşağıdaki yeteneklere sahip olması eğitimin sürekliliği açısından önemli bir yere sahiptir. Şimdi bu yetenekleri sırasıyla görelim.

Temel Beceriler

• Monitörü açıp kapayabilir, iyi g örüntü için ayarlayabilir.

• Güç kablosu takılı mı, güç kaynağı çalışıyor mu kontrol edebilir.

• Fare kullanabilir

• Yazıcısının ayarlarını yapıp kullanabilir

• Tarayıcısının ayarlarını yapıp kullanabilir

• Bilgisayarın çevresel aygıtlarını söküp yeniden takabilir.

• Yapmak istediği iş için hangi uygulamanın gerekli olduğunu seçebilir

• Kendisi için gerekli donanımı seçip alabilir

• Disket, CD, DVD, usbdisk, usbmemory gibi değişik veri saklama ortamlarını kullanabilir

• Gerekli uygulamayı kullanıp CD/DVD yazdırabilir

• Bilgisayar teknolojisi kullanılan diğer teknolojileri de kullanabilir, bilgisayarı ile bunların iletişimini sağlayabilir (cep telefonu, PDA, dijital fotoğraf makinesi, vb.)

Masaüstü becerileri

• Yazılım kurmayı/güncellemeyi/kaldırmayı bilir

• Masaüstü ortamının ne olduğunu, neler yapabileceğini, nasıl özelleştirebileceğini bilir. (duvar kağıdı, saat ayarı, ses ayarı, renkler ve çözünürlük, tema, simgeler, vb.)

• Dosyalarını yönetebilir.

– Yeni dosya/dizin oluşturabilir.

– Masaüstünün kopyala/yapıştır/kes özelliklerini kullanabilir

– Dosya/dizin silebilir

• Verilerini değişik ortamlara aktarabilir, saklayabilir, yedekleyebilir.

• Bir uygulamadan nasıl çıkacağını bilir

• Arşivlemeyi, sıkıştırmayı ve açmayı bilir

• Yardım dosyalarının varlığını bilir, yazılımlar ile ilgili sorun yaşadığında yardım dosyalarını okuyabilir

• Disk/disket biçimlendirmeyi bilir

• Ağ üzerinden dosya paylaşımını kullanabilir

• Çoklu ortam teknolojilerini kullanabilir (ses, video, grafik, radyo/TV, vb.)

Kişisel bilgi yönetimi ve ofis uygulamaları becerileri

• Kelime işlemci, sunumcu, hesap çizelgesi, vb. ofis yazılımlarını kullanabilir.

• Kişisel bilgi yönetimi için ajanda, adres defteri, vb. yazılımları kullanabilir.

Internet becerileri

• İnternete nasıl bağlanacağını bilir

• Web tarayıcı kullanabilir, web sayfalarında gezinebilir, arama motorlarını kullanabilir

• E-posta kullanabilir

• İnterneti sadece bilgi/eğlence için değil hayatı kolaylaştırmak için kullanır (bankalar, yemek sepeti ;))

• Bazı uygulamalar için eklenti (plug-in) gerektiğinde onları kurabilir

• İnternetten dosya indirebilir

• Başka bir bilgisayara bağlanıp kullanabilir

• Dosya paylaşımı yazılımlarını kullanabilir

• Görsel hazırlayıcılar ile kendi web sayfasını hazırlayabilir ve düzenleyebilir

1.1.1. BİT’in Önemi

Bilişim teknolojisi günlük insan yaşamının bütünleşik bir parçasıdır. Bilgi önemli bir işletme ve insan kaynağı olarak kabul edilirken, bu bilgiyi saklayan, işleyen ve iletişimini sağlayan da teknolojidir. İnsanlar bilişim teknolojisindeki gelişmelerden etkilenirler. Büyük ve küçük ölçekli işletmelerde işlerin yönetilmesi ve stratejilerin geliştirilmesinde kullanılan veri işleme, ofis otomasyonu, iletişim ve diğer elektronik teknolojide çok büyük değişimler olmaktadır. Geliştirilen yeni bilişim teknolojileri ile yöneticiler daha doğru kararlar vermekte ve zamanlarının büyük kısmını sayılara harcamak yerine onların yorumuna ayırabilmektedir.

Bütün dünyada teknolojinin gelişmesi ile birlikte eğitim alanındaki çalışma koşulları da değişmektedir. Eğiticiler bilgi teknolojisinin getirdiği avantajlardan en iyi şekilde yararlanmak istemektedirler. Eğitim alanındaki en son yenilikler bilişim teknolojisi ile daha kolay izlenerek uygulanabilmektedir. Yeni eğitim yöntemlerine, değişik yaklaşımlara ve eğitim ile ilgili farklı araştırma sonuçları gibi bilgilere daha kolay ulaşılabilmektedir.

1.1.2. BİT’in Kullanıldığı Alanlar

Bilgisayarın kullanıldığı başlıca alanlar şunlardır:

- Ticari alanda; müşteri ve stok takibi ile muhasebe işlemlerinde,

- Eğitimde; bilgiye daha kolay ulaşmak için bilgi bankası denilen eğitici öğretici CD-ROM ve eğitim programlarının kullanımında,

- Bankacılıkta; para takibi ve transferi ile buna bağlı olan müşteri hizmetlerinde,

- Tıpta; teşhisi kolaylaştırmak için araştırma, anket ve analizlerde,

- Matematik, fizik, kimya ve biyolojide; her türlü araştırma çalışmalarında,

- Sosyal bilim dallarında; gözlemler sonucu elde edilen bilgilerin değerlendirilmesinde,

- Haritacılık ve mimarlıkta; yüksek kaliteli çizimlerde,

- Sanatta; animasyon (çizgi film) çalışmalarında, film montaj ve efektlerinde, beste çalışmalarında,

- Yazılı ve görsel medyada; basım ve yayının her alanında,

- Evlerde; iletişim ve bilgi alışverişinde başlıca vazgeçilmezlerdendir.

1.1.3. BİT Kullanırken Nelere Dikkat Etmeliyiz?

Ana sınıfındaki çocuklardan tutun da huzurevindeki yaşlılara, çalışma hayatında olan veya olmayan herkesin her gün bir şekilde karşılaştığı, internetten ve internet güvenliğinden söz etmek istiyoruz.

Gerçekten de evlerimize kadar giren internet, aynı zamanda güvenlik kavramını da gündeme getiriyor ve internet güvenliği artık özel ve kamu kurum ve kuruluşlarında olduğu kadar tüm diğer kullanıcılar için de son derece önemli bir konuma ulaşıyor.

Internet alt yapısının dünyada olduğu gibi; ülkemizde hızla gelişiyor olması, kullanıcıların birçok işlemini Internet üzerinden yapması ile sonuçlanıyor.

Wirelless teknolojisinin de etkisi ile giderek hızlanan bu eğilim aynı zamanda; virus, backdor vb. nin de etkisi ile önemli bir risk altındadır.

Internet üzerinden yapılan bütün işlemler üzerindeki riskleri en aza indirgemek de yine yazılım firmalarına kalıyor.

Bu konuda; Microsoft başta olmak üzere bir çok yazılım firmasının virüslere yönelik ciddi çalışmaları olmakla birlikte; yine de zaman zaman; bilgisayarlara mail yolu ile ya da farklı bir yol ile zararlı bir virusün veya programın bulaştığını görüyoruz.

Ancak; asıl sorun; anti virüs programlarının da engellenmesi durumunda gündeme geliyor.

Sonuçları düşünüldüğünde; internet güvenliğinin sağlanması veya internet güvenliği konusunda gündeme gelecek tehlikelerin en aza indirilmesi konusunda daha fazla çalışma yapılması gerektiğini düşünüyoruz.

1.1.4. BİT Kullanımı ve Sağlık

Beste yapmaktan grafik çizmeye, uçak kullanmaktan süt sağmaya, tıptan ticarete, işte, okulda, evde her yerde kullandığımız bilgisayarların bize sunduğu yararları saymakla bitiremeyiz.

Ancak bilgisayarların, bilinçsizce ve uzun süre kullanıldığı zaman sağlık sorunlarına neden olabildiği de bir gerçek. Bu sağlık sorunları kimilerinde ellerde, bileklerde, kollarda, omuzlarda, boyunda ve sırtta ağrı, tutulma veya kasılmayla kendini gösterirken, kimilerinde halsizlik, isteksizlik ve görme bozuklukları olarak ortaya çıkabiliyor.

Birçok kişi bilgisayar başında iken, nasıl oturduğunu çoktan unutmuş, sırt öne eğilmiş, eller klavye ya da fare üstünde, gözleri ekrana kilitlenmiş vaziyette zamanın ne kadar hızlı geçtiğinden habersizdir. Ancak bilgisayar başından kalktıklarında; gözlerinde yanma, boyun kaslarında ağrı ve sertleşme, elde uyuşukluk, yorgunluk gibi şikâyetlerden söz etmeye başlarlar.

Yanlış bilgisayar kullanımından kaynaklanan sağlık sorunlarından etkilenmek istemiyorsanız, bilgisayar kullanırken dikkat etmeniz gereken bazı kurallar var:

Bilgisayar satın alırken işlemcisinin, RAM’inin kapasitesinin veya çoklu ortam özelliklerinin yanında bilgisayar monitörünün ne kadar radyasyon yaydığı, klavye ve faresinin ergonomik olup olmadığı gibi konulara da dikkat edin.

Bilgisayarın bulunduğu mekânın havasının mutlaka belli aralıklarla nemlendirilmesini sağlayın.

İşyerinde, okulda veya evde bulunan bilgisayarı ortaklaşa kullanırken her oturduğunuzda çalışma ortamını ihtiyaçlarınıza göre ayarlayın.

Sık kullandığınız kâğıtları, kitapları veya diğer araç gereçleri kolayca uzanabileceğiniz mesafelerde tutun.

Ortamın ve ekranın tozunun ıslak bezle sık sık alınması ekrandaki görüntünün netleşmesini sağlar.

Ayarlanabilir sandalye kullanın: Çalışma sandalyesi satın alırken yükseklik ile sırtlığının ayarlanabilir olup olmadığına dikkat edin. Sandalyenin yanlarda kolları dinlendirebilecek yerlerinin olması ve sırtlığının dik olması çalışma sırasında sizi rahat ettirir. Sandalyeye oturduğunuz zaman başınızın dik, sırtınız destekli, kollarınız rahat, gözleriniz ekranın tam karşısında olsun. Ekrana olan uzaklığınızın 50-70 cm arasında olmasına özen gösterin.

Yüksek masalar çalışmak için uygun değildir. Oturulan masanın yüksek olmaması, omuzların yüksekte kalmaması gerekir. Omuzlar ne aşağı inmeli ne de yukarı çıkmalıdır.

Işık yansımalarından korunun. Oda aydınlatması için gündüzleri gün ışığı kullanın. Akşamları ise lambanın ışık şiddetinin normalden yarı yarıya daha az olmasını sağlayarak ışık yansımalarını aza indirmeye çalışın. Monitörünüzü yan tarafı pencereye bakacak biçimde yerleştirerek pencereden gelen ışık yansımalarından korunun.

Ekran koruyucu kullanın. Toprak hattı olan ekran koruyucular bilgisayarın elektrik yükünün azaltılmasını sağlar.

Ergonomik fare ve klavye kullanın. Fare olabildiğince vücuda yakın tutularak omuz, el bileği ve dirsekteki gerilimin azaltılması sağlanmalı. Fare ve klavye kolların rahatlıkla ulaşabileceği bir uzaklıkta ve yükseklikte olmalı.

Belge tutucu kullanın. Eğer işiniz gereği kâğıt ortamındaki bilgileri bilgisayara aktarmanız gerekiyorsa, okunacak belgeler bilgisayar ekranına oldukça yakın ve göze ekranla eşit uzaklıkta olmalı; bunu sağlamak için belge tutucu kullanabilirsiniz.

Uzun süre hareketsiz kalmayın. Uzun süre hareketsiz oturmak rahatsızlık ve kas yorulmasına yol açabileceği için, çalışırken küçük molalar verilip esneme egzersizleri yapılmalıdır. Bilgisayarda uzun süre çalışacaksanız en azından saatte bir, mümkünse daha da sık olarak kısa molalar verin.

Monitörünüze bakarken gözlerinizi kırpmayı unutmayın: Aslında göz kırpmak düşünmeksizin, kendiliğinden yaptığımız bir eylemdir. Ancak insanlar normal şartlarda bilgisayar kullanırken daha az göz kırpar. Bu durum gözler için zararlıdır. Göz kırpmak, gözlerinizi doğal olarak koruyup nemlendirir ve göz kuruluğunun önlenmesine yardımcı olur. Her 20 dakikada bir önünüzdeki ekrana bakmaktan vazgeçip yaklaşık 5-6 metre uzaklıktaki bir nesneye bakarak göz kaslarınızın gevşemesini sağlayın.

Dizüstü bilgisayarları masa başına oturmadan uzun süreli kullanmayın. Yatak gibi rahat mekânlarda dizüstü bilgisayarla çalışırken, ister istemez öne doğru eğiliriz ya da bilgisayarı kucağımıza alırız. Bu tür uzun süreli kullanımlar duruş bozukluğu, omuz, boyun ve bel kaslarının zorlanması ile şiddetli ağrılar duyulmasına neden olabilir. Bu riski azaltmak için, dizlerinizin üstüne koyduğunuz bilgisayarın ekranını yükseltmek için bacaklarınızın üzerine mutlaka bir destek (kalın bir kitap gibi) koyun.

Bilgisayar ve monitörlerinin yaydığı elektromanyetik dalgalardan kendinizi koruyun. Elektromanyetik alanlar ekranın ön kısmında en az düzeyde iken, yanlarında, üstünde ve arkasında fazladır. Birden çok bilgisayarın bulunduğu ortamlarda bilgisayarın yanında ve arkasında 120 cm’den daha az mesafede kimse çalışmamalıdır.

1.1.5. Ergonomi

Ergonomiye kısaca "fiziksel çevrenin insana uyumlaştırılması süreci" diyebiliriz. Günümüz endüstri çağında makine-insan arasındaki artan ilişkiler, insana uyumlu çevre, eşya, makine, ofis vs. gibi fiziksel çevre birimlerinin yaratılması çabalarını zorunlu kılıyor. Öyle ki artık sadece fiziksel çevrenin ergonomisinden değil, doğrudan insanın zihnine seslenen bilgisayar yazılımları, Internet, web dizaynı vs. gibi öğelerin de insana uyumundan (Zihinsel algılama, kolay kontrol edebilme ve yönlendirebilme açısından) bahsedebiliyoruz.

Bu anlamda ergonomi, birçok bilimsel disiplinin ortak çalışma alanı olan (Başta mühendislik, mimarlık, tıp, fizyoloji, anatomi, psikoloji, sosyoloji olmak üzere) bir yaklaşımlar bütünüdür. Tüm bu bilimsel disiplinler ortaklaşa bir insana uyumlaştırılmış ideal makine-çevre sisteminin arayışı içindedirler. Elbette ki bu arayışın temel amacı, sadece insanın kendisiyle barışık uyumlu bir çevrede yaşaması değil, en önemli üretim faktörü olan insan gücünün (ya da işgücünün) rahat, kolay ve sağlıklı bir şekilde üretim ve ekonomik faaliyetlerini sürdürebilmesini sağlayan makine, teçhizat, ofis, fabrika düzeni vs.nin yaratılması isteğidir.

Çünkü bilinmektedir ki, insanın verimli çalışması, en iyiyi üretmesi ve ekonomik faaliyetlere en etkin şekilde katılabilmesi, bu ideal uyumun yakalanabilmesine bağlıdır.

1.2. BİT’in Sosyal ve Kültürel Katkıları

Bilgi teknolojilerinin hızlı gelişmesiyle bütün dünyayı saran bir iletişim ağı kurulmuştur, bu küresel iletişim ağı bilimsel araştırmaların, üretkenliğin, kültürel değişmelerin, global ticaretin ve global eğitimin ana bilgi kaynağı olmuştur. Bu ağ dünyada yaşayan tüm insanlar arasında yazılı, sözlü ve görüntülü iletişim kurmak için küresel bir merkez oluşturmaktadır.

Bilişim teknolojileri ve üretim teknolojileri hızla gelişip, değişiyorken artan acımasız rekabet ortamı insanların yaşama dair beklentilerini, taleplerini de değiştirmektedir. Gelişen ve değişen tüm şartlar incelendiğinde bu küresel hareketlerin kendi anayasalarını, temel ilke ve prensiplerini uygulamaları sonucunda dünyada büyümenin, serbestleşmenin ve şeffaflaşmanın artacağı kabul edilmektedir.

Devletlerin yönetiminden sosyal yaşam kadar bütün alanlarında bu gelişmeden etkilenmediğini söylemek mümkün değildir. Bilişim teknolojileri yaşantımızın her santimi için yenilikler getirmiş olmasına rağmen toplumların belki de en hayati işlevi olan eğitim alanında kullanılmaları son derece sınırlıdır.

Bilişim teknolojilerinin, bireysel ve toplumsal yaşamın hemen hemen tüm boyutlarını etkilediğini söylemek günümüzde bir sav olmaktan çıkmış ve genel geçer bir görüş haline gelmiştir. Söz konusu etkileri genel olarak bir taraftan olumlu etkiler ve olumsuz etkiler, diğer taraftan doğrudan etkiler ve dolaylı etkiler olarak sınıflamaya çalışmak olanaklıdır. Olumlu etkilerin, ağırlıklı olarak doğrudan gözlenebilir ve ekonomik olarak hesaplanabilir olmaları nedeni ile sınıflanmaları ve tartışılmalarının çok daha kolay olmasına karşın, olumsuz etkiler için net bir sınıflama ve tartışma yapabilmek çok kolay değildir.

Bunun temel nedeni, olumsuz etkilerin ağırlıklı olarak sosyal, kültürel ve dolaylı olmaları ve bu nedenle üzerlerinde daha öznel değerlendirmelerin yapılabiliyor olmasıdır. Örneğin Facebook hizmete gireli çok uzun bir süre geçmemesine rağmen şikâyetler çok fazla artmıştır. İyi niyetle, insanların eski dostlarını bulmalarına yardımcı olmak amacıyla hizmete sunulan Facebook, kısa bir sürede tehdit aracı halini almaya başlamıştır. Bu en güncel uygulamalardan sadece biridir.

1.2.1. Bilgi Toplumu

Geçmişten günümüze toplumların gücü farklı kaynaklara dayanmıştır. Özellikle sanayi toplumu kavramı sanayileşmeye bağlı üretimi temel almış ve bunun çerçevesinde uzun yıllar varlığını sürdürmüştür. Sanayi toplumundan sonraki süreçte ise temel üretim ve güç faktörü bilgi olmuş bu bağlamda bilgi toplumu olmak önemini giderek artırmıştır.

Bilgi toplumunun farklı yaklaşımlara sahiptir. Öncelikle bilgi toplumu; yakın çağa damga vuran bilgi patlaması sonucu temel üretim faktörünün bilgi olduğu, bilginin işlenmesinde ve depolanmasında da bilgisayar ve iletişim teknolojilerini baz alan bir toplum yapısıdır. Ayrıca bir ülkedeki bilgi toplumu değerlendirmesi o ülkedeki Gayri Safi Milli Hasılanın kaçta kaçının bilgi sektörüyle doğrudan ya da dolaylı ilişkisine bakılarak yapılabilir.

Türkiye de dünyadaki bilgi toplumu ile ilgili atılan adımları ve bu yöndeki çabaları takip etmiş böylece T.C Kalkınma Bakanlığı ile bilgi toplumu gerekliliklerini yerine getirme amacıyla “bilgi toplumu stratejisi geliştirmiştir. Böylece çeşitli raporlar ve araştırmalar ortaya çıkmış ayrıca bilgi toplumunun unsurları ile daha verimli çalışmalar gerçekleşmesi sağlanmıştır.

1.2.2. Dijital Vatandaşlık (e-devlet, banka uygulamaları vb.)

Bir toplumu oluşturan bireylerin yani vatandaşların, ait oldukları toplumdaki vatandaşlık sorumluluklarını yerine getirme, hak ve fırsatlarını kullanma ve günlük yaşamlarını devam ettirme dijital vatandaşlık kavramını ortaya çıkarmıştır. Dijital vatandaşlık en genel kapsamda teknoloji kullanımına ilişkin davranış normları olarak tanımlanmaktadır. Dijital vatandaşlık teknolojiyi kullanırken etik ve uygun davranışlarda bulunma ve bu konuda bilgilenmeyi içermektedir.

Buna göre dijital vatandaşı şöyle tanımlayabiliriz.

Bilgi ve iletişim kaynaklarını kullanırken eleştirebilen,

Çevrimiçi yapılan davranışların etik sonuçlarını bilen,

Ahlaki olarak çevrimiçi kararlar alabilen,

Teknolojiyi kötüye kullanmayarak başkalarına zarar vermeyen,

Sanal dünyada iletişim kurarken ve işbirliği yaparken doğru davranışı teşvik eden vatandaştır.

Dijital Vatandaşlık Eğitimi Neden gereklidir?

Teknoloji geliştikçe,kullanımı ile ilgili sorunlar giderek ve katlanarak artmaktadır. Bu nedenle teknolojik davranış ya da teknolojik vatandaşlık ile ilgili davranışların, değerlerin, etik kuralların ve bilincin oluşturulmasının gerekliliği açıktır.

Türkiye’de teknolojinin hayatın her alanında kullanılmasının getirdiği en önemli sorunlardan biri teknolojinin yerinde, hak ve sorumluluklar doğrultusunda etik bir biçimde kullanılmamasıdır. Örneğin, kameralı cep telefonları ile öğrencilerin, ders içi ve ders dışında etik olmayan görüntüler çekmeleri ve internet aracılığıyla bunları yaymaları Türk basınında yer alan önemli konulardan birini oluşturmuştur.

Ülkemizde teknoloji kullanımı ile ilgili sorunlar gün geçtikçe artmakta ancak çözüme yönelik programlar geliştirilerek uygulanması yapılmamaktadır.

Örneğin:

Ders sırasında cep telefonu kullanımı,

Yasal olmayan yollardan eser hırsızlığı (örneğin yasa dışı müzik ve kitap indirme),

Öğrencilerin bilgisayar ve interneti ders sırasında oyun amacıyla kullanmaları

Dijital Vatandaşlığın Boyutları nelerdir?

Dijital vatandaşlık ve teknoloji kullanımı konularında, suiistimal ve kötüye kullanım karmaşıklığını anlamanın bir yolu olarak, dijital vatandaşlık davranışı oluşturan dokuz genel alan belirlenmiştir. Bunlar:

Dijital erişim: Üretken vatandaşlar olmak için, eşit olarak teknolojik imkanlaradijital erişim sağlanması anlamına gelir. Örneğin, cinsiyet, ırk, yaş, etnik kimlik, fiziksel ve zihinsel farklılıklara aldırış etmeden elektronik topluma tam katılımın sağlanmasıdır.

Dijital ticaret: Elektronik ortamlarda satma ve satın alma işlemlerini yapacak yeterliliğe sahip olma anlamına gelir.

Dijital iletişim: İletişim biçimlerinin değişikliğe uğrayarak elektronik araçlar vasıtasıyla da yapıldığının farkında olmadır. Örneğin, e-posta, cep telefonu, anlık mesajlaşmateknolojisi kullanıcıların iletişim yolunu değiştirmiştir.

Dijital okuryazarlık: Öğrenme – öğretme sürecinin artık teknoloji kullanılarak da gerçekleştirildiğinin farkında olmadır.

Dijital etik: Sanal dünyada gösterilen davranışın ya da işin elektronik standardının da olduğunun farkında olmadır. Örneğin, siber zorbalık, sanal küfürleşme, sexting (mobil küfürleşme) gibi birçok olumsuz kavram sunan dijital dünya, her bireyin bilinçli bir internet kullanıcısı olması gerekliliğini kaçınılmaz hale gelmiştir.

Dijital kanun: Sanal dünyada yapılan işlerin elektronik sorumluluğunun olduğu ve kanunlarla yaptırım altına alındığı anlamına gelir. Örneğin,ülkemizdebazı hizmetlerin (çocuk pornografisi, yasadışı organ ve uyuşturucu satışı, intihara meyilli hale getiren web siteleri ve kumar gibi faaliyetleri içerenler) sanal dünyada yapılması kanunen yasaktır.

Dijital haklar/sorumluluklar: Herkesin sanal dünyada kendini özgürce ifade edebilecek haklara sahip olduğu ve bununda yasaklanamayacağı anlamına gelir. Örneğin, sanal ortamda formlarda görüş bildirme, grup oluşturma, tartışma ortamlarına katılma vb. temel haklar kısıtlanamaz

Dijital sağlık: Dijital dünyada hem fiziksel, hem ruhsal hem de psikolojik yönden sağlığı direk ya da dolaylı olarak etkileyecek etmenlerin bulunduğunun farkında olmadır.Örneğin, göz sağlığı, tekrarlayan stres sendromu, a-sosyal yaşam, içe kapanıklık ve fiziksel bozukluklar (bel ve sırt ağrıları) yeni teknolojik dünyada ele alınması gereken konulardır

Dijital güvenlik: Bireyin sanal ortamda kendi güvenliğini sağlayacak önlemleri alması demektir. Örneğin, başkalarının bilgilerini izinsiz kullanma, solucan, virüs veya truva atı oluşturma, spamgönderme, birilerinin bilgilerini veya mallarını çalma vb. faaliyetlerin farkına vararak gereken güvenlik tedbirlerinin alınması( virüs programları, filtreleme programları vb.)

Tüm bu bilgilere göre, aşağıdaki tabloda belirtilen özelliklere göre, klasik devlet ile dijital devlet arasındaki farkları da belirleyebiliriz.

1.3. BİT’in Temel Kavramları

Bilgisayar (computer), uzun ve çok karmaşık hesapları bile büyük bir hızla yapabilen, mantıksal (lojik) bağlantılara dayalı karar verip işlem yürüten makinadır. Kısacası bilgisayar, bilgi işleyen elektronik bir makinadır.

Yukarıda verilen tanıma göre bir bilgisayarın temel elemanlarını donanım, yazılım ve işletim sistemi olarak belirleyebiliriz. Şimdi bunları tanımlayalım.

Donanım: Verilen bir işlemi yapabilecek, işleyebilecek gerektiğinde saklayabilecek bir ortamın oluşması için gerekli olan bütün elektronik parçalardır. Bilgisayarı oluşturan temel parçaları şöyle sıralayabiliriz. İşlemci, Anakart, Ram, Kasa, Sabit Disk, Floppy Disk, Cd Rom, Ekran Kartı, Ses Kartı, Klavye, Fare, Monitör, Ethernet Kartı, Hoperlör ve Mikrofondur. Bunları kasanın içinde bulunup bulunmadıklarına göre dahili parçalar ve harici parçalar olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Dahili parçalara örnek; anakart, işlemci, ram v.b.’dir. Harici parçalara örnek ise, klavye, fare, monitör v.b.’dir. Bunlarla ilgili ayrıntılı bilgileri daha sonra vereceğiz.

Yazılım: Bilgisayarın donanımı istenilen bir amaç için harekete geçirecek, ona yapması gerektiği şeyleri komutla bildirecek, çıkan sonuçların nereye aktarılacağını bildirecek bir programa ihtiyaç vardır. Belli bir amaç için yazılan ve içerisinde bir ya da birden fazla komut, fonksiyon barındıran bütün programlara yazılım denir. Yazılım programları yapılan işlere göre isim alırlar. Muhasebe programları, öğrenci takip programı, ofis programları bunlara en iyi örneklerdir.

İşletim Sistemi: Yazılım ile donanım arasında iletişimi sağlayan, yazılımın ihtiyaç duyduğu donanımları istenildiğinde çalıştıran, giriş çıkış işlemlerini yöneten ve bunları mikroişlemciye bildiren yazılımlara denir. Günümüzde en fazla kullanılan işletim sistemi Microsoft tarafından üretilen Windows İşletim Sistemleridir.

1.3.1. BİT’in Ürünleri

Yukarıda tanımları verilen donanım, yazılım ve işletim sistemi bilgisayarın temel kavramlarını oluşturmaktadır. Bu kavramların altında listelenen elemanlar ise ürünleri oluşturmaktadır.

Bu ürünleri şöyle sıralayabiliriz.

Donanım Ürünleri: Genellikle bilgisayarın iskeletini oluşturur. Temel elemanları kasa, klavye, fare ve ekran olarak isimlendirilir.

Yazılım Ürünleri: Bilgisayarların kullanım amaçlarına göre üzerinde yüklü bulunan yazılımlardır. Muhasebe yazılımı, bordro yazılımı, borsa yazılımı, hastane yazılımı bunlara örnektir.

İşletim Sistemleri: Bilgisayarların kullanım amaçlarına göre çalışmasını sağlayan, donanım ile yazılım arasındaki ilişkiyi düzenleyen programlardır. Genelllikle Windows yazılımları kullanılır. Windows XP, Windows 7 işletim sistemlerine verilen örneklerdendir.

1.3.2. BİT Çeşitleri

Bilgisayarlar; günümüzde birçok sahada kullanılmakta, insanların ve şirketlerin ihtiyaçlarını karşılama konusunda her türlü görevi yerine getirmektedir. Kullanım sahaları gün geçtikçe yaygınlaşmakta, ev kullanıcılarından tutun büyük firmaların vazgeçilmez bir parçası olmuştur. Bilgisayarlar, onu kullanan kişilerin sayısı ya da kullanılan bilgisayarların sayısı bakımından ikiye ayrılmaktadır. Bunları kişisel bilgisayarlar ve ağ bilgisayarları olarak isimlendirebiliriz. Şimdi bunların tanımlarını yapalım.

Kişisel Bilgisayarlar

PC (personel computer - kişisel bilgisayar) olarak da bilinmektedir. Günümüzde en çok kullanılan ve en fazla pazarlama payına sahip olan türdür. Kullanım alanı oldukça geniştir. Ev, ofis uygulamaları, multimedya bileşimli uygulamalar, iş istasyonu, internet erişimi, eğlence, yazılım geliştirme, tasarım, mühendislik, veri tabanı kullanımı, web uygulamaları gibi birçok alanda kullanılmaktadır. İçerdiği bileşenlere göre maliyetleri 300-1000$ arasında değişiklik göstermektedir. Ev kullanıcıları için üretilen bu bilgisayarlarda, genellikle, Windows XP, Windows 7, Windows Vista, Windows 8, Pardus, OS/2, Macintosh işletim sistemleri kullanılır.

Ağ bilgisayarlarını da kendi arasında ikiye ayırabiliriz.

Sunucu Bilgisayarlar

Büyük kuruluşlar, Internet servis sağlayıcıları, eğitim kurumları, büyük şirketler gibi geniş ölçekli ağ yönetimi gerektiren sistem ile çalışan kuruluşlarda kullanılmaktadır. Sunucu bilgisayarlar ağ yönetimi, veri erişimi ve paylaşımı, veritabanı yönetimi ve veri tabanının paylaşımı sağlamak amacıyla oluşturulmuş güçlü bilgisayarlardır. Bu tip bilgisayarlarda kullanılan işletim sistemleri genellikle server olarak adlandırılmaktadır. Bu işletim sistemlerine Windows 2000, Windows 2003, Windows 2008, Windows 2012, Unix, Ubuntu, Novell Netware, Pardus örnek olarak verilebilir.

İstemci (Client) Bilgisayarlar

Bir ağ sistemi içerisinde çalışacak şekilde tasarlanmış bilgisayarlardır. İstemci bilgisayarlar kişisel bilgisayarlar kadar gelişkin bir yapıya sahip değildir. Maliyetlerin düşük olması için, yapacakları iş genelde uygulama yazılımlarını kullanarak veri tabanına veri yüklemek ve verileri işlemekle sınırlı tutulmuştur. Fazla bir donanım öğesine sahip olmadıkları için çeşitleri sınırlıdır. Genellikle veri depolamak için ana bilgisayardaki sabit diski kullandıklarından kendi sabit diskleri yoktur. Bu tip bilgisayarlarda kullanılan işletim sistemlerini şöyle sıralayabiliriz. Windows XP, Windows 7, Windows 8, Pardus, Linux, OS/2 vb.

1.3.3. Donanım ve Yazılım Teknolojiler

Bilgisayarın temel donanım birimlerini şöyle gruplandırabiliriz.

Şimdi bu birimlere ait ürünleri ve görevlerini açıklayalım.

Ana Donanım Elemanları(İşlem Birimi)

Genellikle bilgisayarın kasasının içerisinde bulunan parçalardır. Bunlara ana kart, işlemci, ekran kartı, ram, rom, sabit disk gibi parçaları örnek verebiliriz.

Anakart (Mainboard)

Bilgisayar ile ilgili temel birimlerin ( CPU, Ram, Ekran Kartı, Modem, Tv kartı, Ethernet kartı, Ses kartı ... ) üzerine takıldığı, bu birimler ve diğer çevre birimlerin veri aktarımının yapıldığı en önemli parçalardan biridir. Üzerinde kendine ait chipsetleri yer almaktadır. Genellikle 2 adet olan bu chipsetler kuzey (north bridge) ve güney (south bridge) köprüsü olarak da adlandırılırlar.

Bunların temel görevi işlemci, RAM, harddisk, ekran kartı, modem vb. donanım bileşenleri arasındaki veri akışını düzenleyerek işlemciden aldığı komutlar aracılığıyla verileri ilgili birimlere ulaştırmak ve enerji gereksinimlerini sağlamaktır.

Merkezi İşlem Birimi (CPU- Central Processing Unit)

Merkezi işlem birimi; bilgisayarın program komutlarını bellekten aldıktan sonra kodlarını çözerek karşılığı olan işlemleri yerine getiren elemanıdır.

Ayrıca veriler üzerinde mantıksal kıyaslamalar, aritmetiksel işlemler ve kontrol işlemlerini gerçekleştirir. Bilgisayar üzerindeki tüm parçaların iletişimi işlemci üzerinden gerçekleşir. Bu nedenle bilgisayarın beyni olarak da tanımlanır.

İşlemcinin performansını, sahip olduğu çekirdek yapısı ve saat çarpanı (kaldırabildiği elektrik akımı) sonucu elde edilen frekans değeri belirler. Ana kartta işlemciye ait özel bir yuva bulunur.

Bios (Basic Input - Output System)

Bilgisayarın çalışması için gereken temel işletim sistemine bios denmektedir. Bilgisayarın açılış sırasında yapılması gereken tüm işlemleri denetleyen, ayarlamaları yapan parçadır. Günümüzde en çok soket tipli çift çekirdekli işlemciler kullanılmaktadır.

Ekran Kartı

Bilgisayardaki sayısal verileri kullanıcının anlayacağı analog forma dönüştüren, sayısal verileri işleyerek şekiller, yazılar, semboller vb. görüntülerin monitöre aktarılmasını sağlayan karttır. Kendi üzerlerinde sayısal verileri işleyebilmek için RAM ve Cpu barındırırlar. Ekran kartları üzerindeki Cpu’lara daha çok Gpu (graphics processing unit – grafik işlemci birimi) adı verilir. Üzerindeki Ram ve Gpu’nun tipine göre çeşitlilik gösterirler

Çevre Donanım Elemanları

Bilgisayara veri giriş ve çıkışını sağlayan elemanlardır. Modem, yazıcı, ses kartı, fare, cdrom gibi parçaları örnek olarak verebiliriz.

Ses Kartı

Bilgisayarın sesi işlemesini ve daha sonra bu sesi kullanıcıya aktarmayı sağlayan bir karttır. CD kalitesinde 16-128 bitlik ses alınabilmekle birlikte ses kartları sayesinde ses kaydı da yapılabilmektedir. Ses kartı günümüzde bütün bilgisayarların standart bir donanımı haline gelmiştir ve genellikle anakartların üzerinde (onboard) bir çip olarak yer almaktadır.

Ağ Kartı (NIC-Network Interface Card)

Bilgisayarın ağa bağlanıp veri alışverişinde, iletişimde bulunabilmesini sağlayan elektronik devredir. Ağ kartları anakart üzerindeki PCI yuvasına takılabileceği gibi, kablosuz olarak da USB girişine takılabilmektedir.

Modem

Verileri ses sinyallerine ses sinyallerini verilere dönüştürebilen cihazlara modem (Modulator-Demodulator) denmektedir. Bilgisayarın işlediği verileri telefon hattı üzerinde taşımak için onları ses sinyallerine çevirenmek gerekir.Bu sinyalleri telefon hattı aracılığı ile karşidaki bilgisayara ilettiğimizde, karşıdaki alıcı bilgisayar bu ses sinyallerini kullanabileceği verilere dönüştürebilmektedir.

Giriş Birimleri

Bilgisayarlara veri girişi yapmak için kullanılan parçalara giriş birimleri denmektedir. Klavye, fare, mikrofon, kamera, cd / dvd sürücü, tarayıcı, barkod okuyucuları örnek olarak verilebilmektedir.

Klavye (Keyboard)

Birçok tuşun bir araya gelmesiyle oluşur. Her bir harf için bir ASCII kod ve bu kodların birleştiği bir ASCII tablo vardır. Herhangi bir tuşa basıldığı zaman aslında ASCII tablodan harf yada işaret yollanır ve daha sonra bu ASCII kod karşılığı ekranda görüntülenir.

Klavyelerde kullanılan dilin özelliğine göre üzerindeki tuşların sayısı ve yerleri değişmektedir. Türkiye’de kullanılan klavyeler genellikle 101 veya 102 tuşlu olup Q veya F tipi olmak üzere iki çeşittir.

Fare (Mouse)

Ekranda gözüken imleç yardımıyla komut girişi yapılmasını sağlar. Fare çevre birimi olarak kullanılmakla birlikte işaretleme, tıklama ve sürükleme işlemlerini de gerçekleştirir.

Hard Disk (HDD – Sabit Disk)

Verilerimizi kalıcı olarak saklamak için kullanılan bir saklama birimidir. Sabit disk döner bir mil üzerine sıralanmış, metal veya plastikten yapılma ve üzeri manyetik bir tabaka ile kaplı plakalar ve bu plakaların alt ve üst kısımlarında yerleşen okuma/yazma kafalarından oluşur. Veriler sabit diskteki bu manyetik tabakalar üzerine kaydedilir. Verilerin kaydedilmesinde mıknatıslanma mantığı kullanılır. Mıknatısın iki kutbu dijital olarak 1 ve 0 ‘ı temsil eder. Verilerimiz böylece küçük mıknatıslar halinde bu manyetik ortamlara yazılırlar. Bu manyetik tabakaların üstü dairesel çizgilerle örülüdür. Bunlara iz (track) denir.

Flash Memory (Flash Bellek)

Flash bellekler, güç kesintisinde dahi içerdiği bilgileri kaybetmeyen ve tekrar tekrar yazılıp silinebilen bir bellek çeşididir. Flash belleklerin yapısı RAM'lere, kullanımı Hard Disk'lere benzer.

Flash bellek üzerine verilerin yazılması, RAM modüllerinin kullandığı yöntem yardımıyla gerçekleşir.

Flash belleklerin yapısı mekanik değildir; elektroniktir. İçerisinde hareket eden bir parça yoktur. Bu özelliklerinden dolayı bu tarz bellekler "solid-state" olarak, yani "durağan" olarak adlandırılırlar. Hareket eden parça olmamasından dolayı hassasiyet değerleri yüksek değildir ve özellikle mobil alanda kullanımları çok yaygındır. MP3 Player'larda, cep telefonlarında, el bilgisayarlarında, dijital fotoğraf makinalarında ve dijital görüntü aygıtlarında yaygınca kullanılırlar.

DVD Sürücü

Digital Video Disc (Sayısal Video Diski) sözcüklerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır. Dış görünüşü ve boyutları nedeniyle CD'den pek farklı görünmeyen DVD'ler, üzerlerinde uygulanan teknoloji ve farklı veri saklama biçimleriyle bir CD'den yaklaşık 7 kat daha fazla bilgi saklayabilirler.

Tarayıcı (Scanner)

Resim, grafik ve önceden yazılmış yazıları bilgisayar ortamına aktarmakta kullanılır.

Çıkış Birimleri

Klavye, fare , dokunmatik ekran gibi giriş birimleri aracılığı ile bilgisayarlara girilen verilerin işlenerek kullanıcılara sonuç olarak iletilmesi sağlayan parçalardır. Ekran, yazıcı (printer), kulaklık, hoparlör gibi parçalar çıkış birimi olarak kullanılmaktadır.

Ekran (Monitör)

Hem giriş hem de çıkış birimi olarak kullanılmaktadır. Giriş ve çıkış birimlerinden gelen verilerin sonuçlarının ekranda gözükmesini ve bilgisayarla kişi arasındaki görsel iletişimi sağlar. Bir text ekranın genişliği 80 karakter, boyu 25 satırdır. Grafik ekranda pikseller (nokta) bulunur. Bir ekranda ne kadar çok piksel varsa ekranın çözünürlüğü o kadar artar. 640 x 480 piksel, 800 x 600 piksel, 1024 x 768 piksel, 1280 x 1024 piksel örnek olarak verilebilir. Ekranlardan titreşimsiz ve az radyasyonlu olanları tercih edilmelidir. Ekranların boyutu 14 inç, 15 inç, 17 inç, 19 inç ve 21 inç olarak değişebilmektedir. Genellikle ucuz olduğu için 15 ve 17 inçlik ekranlar kullanılmaktadır.

Yazıcı (Printer)

Ekrandaki bilgilerin kağıt üzerine basılmasını sağlar. Yazıcılar 3 çeşide ayrılır;

Nokta Vuruşlu Yazıcı (Dot Matrix): 9 iğneli ve 24 iğneli olabilir. Şerit takılarak kullanılır. Dakikada 1-3 sayfa hızında olabilirler. Sürekli form kağıdı veya düz kağıt kullanabilirler. Baskı kalitesi iyi değildir.

Mürekkep Püskürtmeli Yazıcı (İnk jet): Dakikada 1-8 sayfa basabilirler. Kartuş takılarak kullanılır. Renkli baskı yapabilirler. Baskı kalitesi iyidir.

Lazer Yazıcı (Laser jet): Dakikada 4, 8, 12, 20 sayfa basabilirler. Toner kullanırlar. Renkli baskı yapabilirler. Baskı kalitesi çok iyidir.

Hoparlör

Bilgisayarda ses kartı tarafından üretilen seslerin kullanıcı tarafından duyulmasını sağlayan çıkış birimidir.

Yazılıma ait ürünler, bilgisayar ortamında çalışan programlar olarak ortaya çıkar. Öncelikle programın tanımını yapalım.

Program: Bilgisayarın bir işi yapması için tasarlanan komutlar zincirine denir. Elektronik aygıtların belirli bir işi yapmasını sağlayan programların tümüne ise yazılım ismi verilir. Programlar; Sistem programları, sürücüler ve uygulama programları olarak gruplandırılırlar. Bu programları şöyle açıklayabiliriz.

Sistem Programları: Her program, bir işletim sistemi üzerinde çalışır. İşletim sistemi diğer programların çalışması içim gerekli olan kaynakları ve ortamı sağlar.

Sürücüler (Driver) : İşletim sistemi ile donanım aygıtları arasında iletişim sağlayan programlardır. Klavye ile yazılan yazılımların algılanması için, klavyenin sürücü programı kullanılır.

Uygulamalar: İşletim sistemi üzerinde çalışan, kullanıcıların ihtiyaç duyduğu işlevleri sağlayan programlardır.

Programlama dilleri makine diline yakınlığına göre 3 grupta incelenir.

Düşük Seviyeli Diller: Bu dil grubu bilgisayarın icadı ile birlikte kullanılmakta olup mikroişlemcinin çalışma prensibine en uygun bir şekilde düzenlenmiştir. 0 ve 1 sayılarından oluşur. Bu dilde program yazmak ve derlemek çok zordur. Ancak diğer programlama dillerine göre en hızlı çalışan programlama dili de budur. Bu dil ile program yazmayı kolaylaştırmak amacıyla Assembly programlama dili geliştirilmiştir. Bütün programlama dilleri derleme ünitesi yardımı ile makine diline dönüştürülmekte ve çalıştırılmaktadır.

Orta Seviyeli Diller: Makine diline ait olan hızlı çalışma özelliği ile yüksek seviyeli dillere ait olan kolay yazılım, derleme, dağıtma özelliklerini bir arada bulunduran diller, orta seviyeli diller olarak adlandırılır. C, C++, Java bu dil gruplarındandır. İşletim sistemleri, sürücüler, paket program uygulamaları genellikle bu dille yazılır. Bu dil gurubunda kendini geliştirecek olan insanların makine dilini, mikroişlemci ve çevre ünitelerinin çalışma prensiplerini bilmesi gerekir.

Yüksek Seviyeli Diller: Bu dillerin çıkmasının temel nedeni, insanların bilgisayar programlamaya ilgilerini artırma, program yazma becerilerini sağlama, programlama dillerine ait zorlukları ortadan kaldırmadır. 2000 yılından sonra piyasaya sürülen .NET teknolojisi ile insanların proje üretmeleri, yayınlamaları kolaylaştırılmış, makine diline ait zorluklar tamamen ortadan kalkmıştır. Visual Basic, C#, Vb.NET, Delphi, Fortran, Pascal, Cobol bu dil grubuna verilebilecek örneklerdendir.

Programlama dillerini yazılan ortama göre şöyle sınıflandırabiliriz.

Masaüstü Programcılığı: Belli bir ortamda bir ya da birden fazla bilgisayar tarafından çalıştırılan, geliştirilen, güvenlik ayarları yapılan, yedeklenebilen programlama dilleridir. Günümüzde internetin yayılmasıyla birden fazla büro ya da kamu kuruluşu aynı ortamdaymışlar gibi de çalışmaktadır. Bu tip sistemlerde kullanılan programlama dillerine örnek ise, Visual Basic, C#, Delphi, Pascal, Cobol, Foltran, Java, FoxPro, Access’dir. Programcılığın bel kemiğini oluşturmaktadır.

Web Programcılığı: Birden fazla bilgisayarın güvenlik ya da yedekleme kaygısı olmadan belli bir amaç için yazılımı geliştirilen, geniş platformlarda kullanılabilen programlama dilleridir. Bu programlama dilleri sunucu bilgisayarların kullandığı işletim sistemlerine göre isimlendirilmektedir. Windows İşletim Sistemi tabanlı sunucular için asp, Vb.Net, C#, F# programları kullanılırken, Linux tabanlı işletim sistemini kullanan sunucular için php, delphi.Net programları kullanılmaktadır. Ayrıca her iki ortamda da kullanılabilen css, java, ajax, jquery dilleri de kullanılmaktadır.

Programlama dillerini kullanım yerlerine göre ge gruplandırabiliriz.

Ağ Programlama: Visual Basic, C#, Delphi, Vb.Net, Pascal, C++

Internet Programlama: C#, Vb.Net, Delphi.Net, php, asp, java

Veri tabanı Programlama: Excel, Access, MSSql, mysql, Oracle, Foxpro, Cobol, Interbase, Firebird

Grafik Programlama: Flash, SilverLight, Java

Çizim Programlama: AutoCad, 3dMax

1.4. BİT’ni Kullanma ve Yönetme

Belirlenen hedefler doğrultusunda alınan bilgisayarların etkin bir şekilde kullanılması gerekir. Bu amaçla bilgisayarı oluşturan temel donanım parçalarının neler olduğu ve hangi görevleri yerine getirdiği bilinmelidir. Konu ile ilgili tüm bilgileri bir önceki modülümüzde anlatmıştık. Şimdi konunun tekrarını yapmak amacıyla aşağıdaki soruları cevaplandıralım.

1. Aşağıdaki tabloda verilen donanım öğelerini giriş, çıkış veya saklama birimi cinsinden ilgili kutuları işaretleyerek sınıflandırınız.

Donanım Öğesi	Giriş Birimi	Çıkış Birimi	Saklama Birimi
Fare
Ekran
Tarayıcı
Sabit Disk
Yazıcı
Klavye
Hoparlör
CD
DVD
Disket
Flash Bellek

2. Bilgisayar kasasının içinde bulunan kartların bozulmaları durumunda ortaya ne tür problemler çıkabileceğini tartışınız.

3. Bir bilgisayar almaya karar verdiğinizi düşünerek, satın almanız gereken donanım öğelerinin bir listesini hazırlayınız.

1.4.1. Teknoloji ile Tanışalım

Bilgisayarı oluşturan temel bileşenleri daha önceki konularımızda anlatmıştık. Hayatımızın her anında hayatın akışını değiştiren bilgisayarın temel bileşenleri ile insan hayatı arasında çok sıkı bir benzerlik söz konusudur. Bilgisayarın bu kadar yaygınlaşmasının temel sebebi de, insanın kendini bilgisayarda görmesidir. Bilgisayarı, insan anatomisinin sıkılmış, dürülmüş, bükülmüş bir hali olarak ta tanımlayabiliriz. Aşağıdaki tabloda insan ile bilgisayar arasındaki benzerlik gösterilmektedir. Bu tabloyu arkadaşlarınızla beraber tartışınız.

Bilgisayar	İnsan	Açıklama
Donanım	İskelet – Beden
Yazılım	Ruh
İşletim Sistemi	Kalp
Mikro İşlemci	Beyin
Kablolar-Elektrik	Damar-Kan

İnsan ile bu kadar benzerlik gösteren bilgisayarı tanıdıktan sonra temel kullanımını ve yönetimini maddeler halinde inceleyelim.

a. Bilgisayarı çalıştırma

Güç Düğmesi

Bilgisayarı açmak için öncelikle elektrik bağlantıları kontrol edilmelidir. Bilgisayarın güç kablosu mutlaka topraklaması olan bir prize takılmadır. Daha sonra bilgisayar kasasının ön tarafında bulundan Power(Güç) düğmesine basılmalıdır.

Daha sonra ekrana ait Power(Güç) düğmesine basılır. Bilgisayarınızda Windows İşletim Sistemlerinden biri kurulu ise, işletim sistemine ait masa üstü ekrana gelir.

b. Bilgisayarı düzgün şekilde kapatma

Bilgisayarı kapatmak için çalıştığımız tüm programdan çıkarız ve bilgisayarın çalışmadığından yani işlem yapmadığından emin olmalıyız. Eğer WINDOWS 7 işletim sistemi kullanıyorsanız Başlat menüsünde Kapat butonuna basmalıyız. Bazı istisnalar dışında, asla bilgisayarı Power(Güç) düğmesine basarak kapatmamalıyız. Bilgisayarı, klavyede yer alan ALT tuşu ile birlikte F4 fonksiyon tuşuna basarak ta kapatabiliriz. Daha sonra ekrana ait Power(Güç) düğmesine basarak ekranı da kapatmalıyız.

Ayrıca klavyede bulunan Windows tuşu ile birlikte R tuşuna basılarak Çalıştır penceresi ekrana getirilir. Burada yer alan kutucuğa shutdown /s komutu yazılır ve Tamam tuşuna basılarak bilgisayar kapatılabilir.

c. Bilgisayarı tekrar çalıştırma

Bazen bilgisayarı kapatmadan tekrar başlatmak isteyebiliriz. Bu tip durumları şöyle sıralayabiliriz.

Donanım parçasına ait sürücülerin yüklenmesinden sonra,

İşletim sisteminin kendisini güncellemesinden sonra,

Bilgisayara yeni bir program kurduktan sonra,

Bilgisayarın çalışmasında sorun olduğu zaman,

Virüs taramasından sonra,

bilgisayarı kapatıp açmak zorunda kalabilirsiniz. Bunun için Başlat menüsünde yer alan Kapat butonunun yanındaki üçgen işaretine basılır. Ekrana gelen komutlardan Yeniden başlat komutu seçilir. Bu komutu çalıştırmadan önce bilgisayarınızda tüm programları kapatmayı unutmamalıyız.

Ayrıca klavyede yer alan ALT + F4 tuşuna basılarak bilgisayar yeniden başlatılabilir. Ya da Çalıştır penceresine shutdown /r komutu yazılır ve Tamam butonuna basılarak bilgisayar yeniden başlatılabilir.

Ayrıca, Kapat düğmesine basıldığında Yeniden Başlat komutu ile birlikte başka işlemleri de gerçekleştirebiliriz. Şimdi bunları açıklayalım.

Uyku Modu

Bilgisayarınızı kapatmak yerine uyku moduna almayı seçebilirsiniz. Bilgisayarınız uyku moduna alındığında ekran kapanır ve genellikle bilgisayarın fanı durdurulur.

Bilgisayarın uyku modunda olduğunu göstermek için genellikle bilgisayar kasasının dışındaki bir ışık yanıp söner veya sarıya dönüşür. Bu işlemin tamamı yalnızca birkaç saniye sürer.

Bilgisayarın başından kalkacaksanız ve bu uzun bir zaman alacaksa, elektrik tasarrufu yapmak amacıyla kullanılan bir yöntemdir.

Hazırda Bekletme

Oturumunuzu kaydeder ve bilgisayarı kapatır. Bilgisayarı açtığınızda kaldığınız yerden kullanmaya devam edebilirsiniz. Bu düğme bilgisayarın uzun süre kullanılmayacağı durumlarda seçilir.

Bu düğme tıklandığında çalışan tüm programlar bir süre için duraklatılarak bilgisayarın enerji tasarrufu yapması sağlanır. Bekleme konumu bilgisayarın en az enerji tükettiği durumdur. Pil ile çalışan bilgisayarlarda bu konum sıkça kullanılır.

Oturumu Kapatma

Oturumu kapat düğmesi bilgisayarı kapatmak amacıyla kullanılmaz. Bu düğme sadece oturumu kapatmak veya kullanıcı değiştirmek için kullanılır. Windows oturumunu kapattığınızda, kullandığınız tüm programlar kapatılır, ancak bilgisayar kapatılmaz.

Kullanıcı Hesabını Değiştirmek

Bilgisayarınızda birden fazla kullanıcı hesabı varsa Hızlı Kullanıcı Değiştirme, oturumunuzu veya programlarınızı ve dosyalarınızı kapatmadan başka bir kişinin bilgisayarda oturum açmasını sağlamanın kolay bir yoludur.

Kullanıcı hesabını değiştirmek için Başlat düğmesini ve ardından Kapat düğmesinin yanındaki oku tıklatın. Kullanıcı Değiştir'i tıklatın.

d. Bilgisayarın temel sistem bilgisi

Bilgisayarınızı açtıktan sonra, bilgisayarınıza ait donanım birimlerini, hangilerinin yüklü olduğunu, işletim sisteminizin sürümünü ve daha birçok sistem bilgilerini aşağıdaki yöntemlerden birini kullanarak öğrenebilirsiniz.

Denetim Masası İle Öğrenme

İlk önce denetim masasını açınız.

Burada yer alan Sistem sekmesine tıklayınız.

Ekrana gelen pencerede işletim sisteminin adı ve sürümü, İşlemci ve Hafıza bilgileri, Bilgisayarınız adı, çalışma grubu bilgileri yer almaktadır. Sol üst köşede yer alan sekmelerden Aygıt Yöneticisine basalım.

Aygıt Yöneticisine basıldığında, ekrana gelen pencerede, bilgisayarınızda yüklü olan donanımları ve doğru çalışıp çalışmadığını görebilirsiniz.

Bilgisayar Simgesi İle Öğrenme

Başlat menüsünden Bilgisayar sekmesine gelelim ve farenin sağ tuşuna basalım. Ekrana gelen içerik menüsünden Özellikler komutunu çalıştıralım.

Görüldüğü gibi, yukarıdaki pencereye ulaşmış olduk.

e. Bilgisayar masaüstü ekranı ortamı

Bilgisayar açıldığında ekrana gelen masaüstünde; çeşitli simgeler, Başlat menüsü düğmesi ve Görev Çubuğu yer alır. Masaüstü, Windows 7 işletim sisteminin ana sayfası olarak kabul edilir. Kullanıcı burada yer alan simgeler ve menüler yardımıyla yüklü bulunan bütün programlara ulaşabilir. Masaüstünde yer alan ekran elemanlarının işlevleri aşağıdaki gibidir.

Simgeler

Başlat Menüsü

Görev Çubuğu

Başlat menüsü

Başlat menüsü bilgisayarda bulunan bütün programlara ulaşabilmeyi sağlayan ana menüdür. Bu menü içerisinde Tüm Programlar, Belgelerim, Bilgisayarım, En Son Kullandıklarım, Çalıştır gibi menüler ve bunlara bağlı olarak alt menüler yer alır. Başlat menüsünde yer alan bütün menü ve alt menülere fare yardımıyla hızlı bir şekilde ulaşılabildiği gibi bilgisayarın her türlü ayarı yapılabilir, istenilen bütün programlar çalıştırılabilir, kayıtlar yapılabilir.

Başlat menüsüne klavyede yer alan Windows tuşu ile de ulaşılabilir. Ayrıca CTRL+ESC kısa yol tuşları başlat menüsünü açmak için de kullanılır. Başlat menüsünde hareket etmek için yön tuşlarını, herhangi bir programı çalıştırmak için ENTER tuşunu kullanabilirsiniz.

Görev Çubuğu

Çalışan programlar arasında geçiş yapmayı sağlayan, programları hızlı başlatmak için üzerine kısa yollar eklenebilen ve açık olan programların simgelerini gösteren araç çubuğudur.

Görev Çubuğu üzerinde; Başlat menüsü düğmesi, çalışan programların kısa yol simgeleri, bilgisayar belleği sürekli aktif duran programların simgeleri ile ses, dil, saat ve tarih ayarlamalarının yapılabildiği simgeler yer alır.

Görev çubuğunda açık olan programlar arasında hareket etmek için klavyede yer alan ALT+TAB tuşları kullanılır.

Simgeler

Bilgisayarda programlar, dosyalar, klasörler ve çevre birimleri küçük resimlerle ifade edilir. Bu küçük resimlere simge adı verilir. Simgeler program, dosya ve klasörlere kolayca ulaşmak amacıyla kullanılır. Örneğin; masaüstünde yer alan Bilgisayarım simgesi bilgisayarda yer alan sürücülere (disket, sabit disk, CD-ROM vb.) ve sürücülerde yer alan dosya ve klasörlere ulaşmayı sağlayan simgedir. Belgelerim simgesi ise bütün belgeleri kapsayan bir klasörü temsil etmektedir.

Masaüstünde yer alan simgeleri açmak için farenin sol tuşu ile çift tıklamak gerekir.

İçerik Menüleri

Windows işletim sisteminde farenin sağ tuşu içerik menülerine ulaşmak amacıyla kullanılır. Bu menülere ulaşmak için masaüstünde boş bir alanda ya da simgeler üzerindeyken farenin sağ tuşu ile tıklamak gerekir.

Masaüstü İçerik menüsü: Bu menü masaüstünde istenilen her türlü ayarlamayı yapmak amacıyla kullanılır. Masaüstünde farenin sağ tuşu tıklandığında aşağıdaki menü ekrana gelir.

Masaüstü içerik menüsünde yer alan komutlar ve işlevleri aşağıdaki gibidir:

Görünüm: Bu komut grubu altında yer alan komutlar masaüstünde yer alan simgelerin kullanıcının isteğine göre gösterilmesi için kullanılır. Fare göstergeci Görünüm komutu üzerine getirildiğinde ekrana gelen alt menüden gerekli seçimler yapılarak simgeler masaüstünde değişik özelliklerde yerleştirilir. Örneğin; Büyük Simgeler seçildiğinde masaüstünde yer alan simgelerin boyutu büyük simgeler olarak dizilirler. Küçük Simgeler seçildiğinde ise simgelerin boyutları küçük olarak görünür.

Sıralama Ölçütü: Bu komut grubu altında yer alan komutlar masaüstünde yer alan simgelerin değişik özelliklerde sıralanarak gösterilmesi için kullanılır. Fare göstergeci Sıralama Ölçütü komutu üzerine getirildiğinde ekrana gelen alt menüden gerekli seçimler yapılarak simgeler masaüstünde değişik özelliklerde sıralandığını görürsünüz. Örneğin; Ad seçildiğinde simgelerin ada göre sıralandığını, Boyut seçildiğinde ise simgelerin boyuta göre sıralandığını görürsünüz.

Yenile: Masaüstü görüntüsünün yenilenmesi amacıyla kullanılan komuttur. Klavyede yer alan F5 fonksiyon tuşu da aynı işlemi gerçekleştirmektedir.

- Yapıştır: Daha önce Kes ya da Kopyala komutlarıyla panoya alınmış bir simgenin masaüstüne yapıştırılması amacıyla kullanılan komuttur. Klavyede yer alan CTRL+P ya da SHIFT+INS tuşları da aynı işlevi yerine getirmektedir.

- Kısa yol Yapıştır: Daha önceden kopyalanmış kısa yol, klasör, dosya ya da simge için kısa yol oluşturmayı sağlayan komuttur.

- Yeni: Masaüstünde yeni bir klasör, dosya ya da belge oluşturmak için kullanılan komuttur. Fare göstergeci bu komut üzerine getirildiğinde yeni bir alt menü açılır. Kullanıcı bu menüde yer alan seçeneklerden herhangi birini tıkladığında masaüstünde yeni bir klasör, dosya ya da belge oluşur.

Ekran Çözünürlüğü: Bilgisayarınızda bulunan ekran kartı ve ekranınıza göre, çözünürlüğü ayarladığınız bölümdür. Fare ile bu komut seçildiğinde aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bu pencere ile ekran çözünürlüğünü ayarlamanın dışında birden fazla ekranınız varsa, ekranlar arasında geçme işlemlerini de yapabilirsiniz. Ekran çözünürlüğü ne kadar büyük olursa görüntü o kadar iyi olur. Ancak bilgisayarınızın çalışma hızı da azalır.

Araçlar: Windows 7 ile birlikte gelen bazı programların masaüstünde 3 boyutlu olarak görüntülenmesini sağlar. Bu komutu çalıştırdığınızda, ekrana 3 boyutlu olarak getireceğiniz programlar listelenir. Görüntülenmesini istediğiniz programları seçip fare ile çift tıklayabilirsiniz. Masaüstüne Saat ve Hava programlarını getirelim.

Bu programları çalıştırdığınızda, masaüstünün sağ üst tarafına program pencereleri yerleşir.

Masaüstünde bulunan programları kaldırmak için fare ile üzerine gelip, sağ tuşa tıkladıktan sonra Aracı Kapat komutunu çalıştırabilirsiniz.

Kişiselleştir: Bu seçenek masaüstü ekran görüntüsünün, pencere renklerinin, görünüm özelliklerinin, kullanıcı hesap resminin ve buna benzer diğer bazı özelliklerin kullanıcının isteğine göre düzenlenmesini sağlar. Kişiselleştir seçeneği farenin sol tuşu ile tıklandığında ekrana Kişiselleştirme penceresi gelir. Bu pencere ile birçok şeyi farenin sol tuşuna basarak halledebilirsiniz.

Masaüstü ekran görüntüsünü değiştirmek için aşağıdaki işlem adımları izlenir:

1. Masaüstü İçerik menüsünden Kişiselleştir tıklanır.

2. Ekrana gelen Kişiselleştir penceresindeki Aero Temalarından Türkiye tıklanır. Temanın yüklenmesi için bir müddet beklenir. Masaüstüne ait tema değiştirilmiş olur.

Kullanıcıya ait hesap resmini değiştirmek için aşağıdaki adımlar takip edilir.

1. Masaüstü İçerik menüsünden Kişiselleştir tıklanır.

2. Ekrana gelen Kişiselleştir penceresinden Hesap resminizi değiştirin komutu çalıştırılır. Bu komut çalıştırıldığında hesap resmi olarak kullanacağınız resimlerin listelendiği aşağıdaki pencere ekrana gelir.

3. Burada yer alan resimlerden birini seçebilirsiniz. Ya da kendinize ait olan resmi veya internetten bulacağınız bir resmi kullanmak için Daha fazla resim için gözat komutunu seçmelisiniz. Herhangi bir resim seçilmediği için Resmi Değiştir butonunun pasif olduğunu görebilirsiniz.

4. Yukarıda yer alan resimlerden herhangi birini seçtiğinizde Resmi Değiştir butonu aktif olacaktır. Yeni seçilen resmi onaylamak için Resmi Değiştir butonuna basmanız yeterlidir.

Simgelere Ait İçerik menüsü: Bu menü seçilen simgeyle ilgili yapılabilecek ayarlamalara ait komutları gösterir. Örneğin; Bilgisayar simgesi üzerindeyken farenin sağ tuşu tıklandığında ekrana aşağıdaki menü gelir.

Kısa yol menüsünde yer alan komutlar şunlardır:

Aç: Seçilen dosya, klasör ya da programın çalıştırılması için kullanılan komuttur.

Yönet: Bilgisayara ait birçok görevi yönetmek amacıyla Bilgisayar Yöneticisi programını açar.

Ağ sürücüsüne bağlan: Ağ ortamında diğer bilgisayarların bu bilgisayarı tanıması için sürücü atamasının yapıldığı yerdir.

Ağ sürücüsü bağlantısını kes: Bilgisayarın ağ bağlantısı için kullandığı sürücüyü iptal etmek için kullanılır.

Kısayol Oluştur: Programa ait kısayol oluşturmak için kullanılır.

Sil: Programa ait kısayolu silmek için kullanılır. Silinen kısayollar Geri Dönüşüm Kutusuna atılır. Silinen kısayolları Geri Dönüşüm Kutusundan geri alabilirsiniz.

Yeniden adlandır: Programın ismini değiştirmek için kullanılır. İsmin uzunluğu en fazla 255 karakter olmalıdır. İsim verirken Türkçe karakter dahil tüm harfleri, özel karakterler ve sayıları kullanabilirsiniz.

Özellikler: Programa ait özelliklerin görüntülendiği bölümdür. Burada programın gerçek ismini, oluşturulma tarihini, bulunduğu klasörü gibi birçok bilgiye ulaşabilirsiniz. Bilgisayar simgesinde ise, bilgisayara ait işletim sistemi, donanım birimleri gibi birçok teknik özellikleri görebilir, değiştirebilirsiniz.

f. Disket Biçimlendirme

Küçük boyutlu dosya ve klasörlerin taşınması için kullanılan disketlerin, flash belleklerin, harici sabit disklerin, kart okuyucuların kullanılmadan önce biçimlendirilmesi gerekir. Az önce isimlerini verdiğimiz tüm donanım parçaları, biçimlendirme işlemi ile sistemin kullanabileceği hale gelir. Biçimlendirme işlemi MS-DOS ortamında yapılabileceği gibi Windows 7’de görsel olarak ta yapılabilir.

8 GB hafızaya sahip bir Flash Belleği biçimlendirmek için aşağıdaki adımlar izlenir:

1. Biçimlendirilecek Flash Bellek Usb porta takılır.

2. Masaüstünde yer alan Bilgisayar simgesi çift tıklanır. Ekrana sürücü ve klasörlerin listelendiği Windows Gezgini gelir.

3. Açılan pencerede Flash Bellek için atanan Çıkarılabilir Disk(F:) sürücüsüne gelinir. Farenin sağ tuşuna basılır.

4. Açılan içerik menüsünden Biçimlendir komutu farenin sol tuşu ile tıklanır. Ekrana Biçimlendir diyalog penceresi gelir. Bu pencerede Flash Belleğin kapasitesini, dosya sistemini, ayırma birimi boyutunu, birim etiketini, biçimlendirme seçeneklerini düzenleyerek biçimlendirme işlemini gerçekleştirebilirsiniz. Şimdi bu seçenekleri kısaca açıklayalım.

Kapasite: Açılır liste kutusundan Flash Belleğin kapasitesi belirlenir. Herhangi değişiklik yapılmasına gerek yoktur.

Dosya sistemi: Açılır liste kutusunda birimin dosya sistemi görüntülenir. FAT32: Dosya sistemi Windows 95 veya yukarısı işletim sistemleri için en iyi seçimdir. Eğer boyutu 2 GB olan bir dosya kopyalayacaksanız ya da sakladığınız bilgilerin güvenliği söz konusu ise, NTFS dosya sistemini seçmelisiniz.

Ayırma birimi boyutu: Açılır liste kutusunda Flash Belleğin ayırma birim boyutu belirtilir. Seçim yapılmamışsa Windows 7 biçimlendirilecek birimin boyutuna göre en uygun olanını seçer.

Biçim etiketi: Kullanıcı isterse diskete bir etiketin verilmesini sağlar. Kendi isminizi yazabilirsiniz. En fazla 36 karakter kullanabilirsiniz.

Biçimlendirme seçenekleri: Hızlı Biçimlendir onay kutusu başlangıçta işaretli olarak gelir. Biçimlendirme işlemini hızlı yapmak için kullanılır. Bu seçenek ile sadece disket üzerindeki kayıtlar silinir. Sektörlerin bozuk olup olmadığı kontrol edilmez. Bu onay kutusunu kaldırırsanız biçimlendirme, çok yavaş olur. Ancak bozuk olan sektörlerin onarılması sağlanmış olur.

5. Başlat düğmesi tıklandığında ekrana Flash Belleğin içerisinde bulunan tüm bilgilerin silineceğini belirten bir uyarı mesajı gelir.

6. İleti okunduktan sonra Tamam düğmesi tıklandığında biçimlendirme işlemi başlamış olur. Biçimlendirme işlemi tamamlandığında kullanıcı bir mesajla bilgilendirilir.

7. İletişim penceresindeki Tamam düğmesi tıklanır.

8. Biçimlendir penceresindeki Kapat düğmesi tıklanarak işlem tamamlanmış olur.

Kitabı buradan indirebilirsiniz.